Uzundere Düğünleri
UZUNDERE'DE DÜĞÜNLER
Oğlan evinden, düğünün yapılacağı günü kararlaştırmak üzere kız evine gidilir. Kararlaştırılan gün için düğün hazırlıkları yapılır. Tanıdıklar ayrı ayrı düğüne davet edilir. Düğüne iştirak edecekler, oğlan evine "yegi" gönderirler.
Perşembe günü akşam, çağrılan kadınlar, kız evinde kına gecesini kutlamak için toplanırlar. Kına gecesinde, içinde mumlar yanmakta molan siniler başlarında olduğu halde, gelini kadınların arasına getirirler. Sıra ile büyüklerin ellerini öpen gelin, duvara yaslanır, bu duruna "gelin süzilir" derler. İçinde mumlar yanan sinileri başlarına alan sağdıçlar, oyun alanında türkü söyleyerek oynarlar, seyredenler ise bunlara bahşiş verirler.
Oğlan yengesine, "gına taşlandı ezilmir!" denilerek bahşiş almak, altına yumurta koymak, iğne batırmak ve oyuna kaldırmak gibi cezalar verilir.
Çerez ve kına ortaya getirilerek, herkese dağıtılır, sağdıçlar geline kına yakarken:
Sandık üstünde valasi
Kağıt içinde gınası
Bu gız gelin olmiş, gidir
Hani ya bunun gınası?
Gazan galay dutmiyor
Ne talihsiz gızmışsın
Eline gına dutmiyor
Diye acıklı
Maniler söylerken, gelinin yakın akrabaları ayrılırken gözyaşlarıyla uğurlanır. Güveyinin de, köy gençleri tarafından davul zurna eşliğinde halay çekerek, bir parmağına kına yakılır.
Yenge, sağdıçlar ve kızın arkadaşları geceyi gelinle beraber geçirirler. Sabahleyin, oğlan tarafından kurnaz birisi "tilki" adıyla kız evine, dünürcülerin gelmekte olduklarını haber vermek üzere gönderilir. Kızın kapısı önünde "ben tilkiyim" diyerek içeriye giren bu delikanlının, tavuk çalıp götürmesi de adettir. Köyün delikanlılarının tilkiyi yakalayarak ağaçtan asmaları, boynuna kemik takıp altından tütsü vermeleri, Uzundere'de çok eski bir adettir. Dünürcüler, at ve arabalara binerek gelini getirmeye giderler. Yollarda kurulacak manialara ve ip çekenlere bahşiş dağıtmak üzere birisini, toy başı seçerler. Eğer tilki köyün delikanlıları tarafından yakalanmış ise Toy Başı vereceği bahşişle kurtarabilir. Dünürcüler kız evine inince kahve veya şerbet ikram edilir.
O gün bu gün olaydı
Zülfüm düzüm olaydı
Bekar gezdiğim günler
Biri bu gün olaydı
Çay aşağı çeperler
Yıkılan yaparlar
İçerden alev verdiz
Dışarıdan su seperler
Mendilimde karam var
Yüreğimde yaram var
Ne ben öldüm kurtuldum
Ne bu derde çarem var
Kaz gelir kayırırlar
Kanadın ayırırlar
Kışı bile kışladık
Baharın ayırırlar
Bir ay doğdu harmandan
Aştı gitti Narman'dan
Bu nasıl ayrılıktı?
Kesti, ferden fermandan
Karşıdan geçti gitti
El attım saçı geçti
Ben ayrılık bilmezdim.
AYRILIK GÖÇÜ GEÇTİ
Şu gelen kayık mıdır?
Sallanan yayık mıdır?
Gönülsüz gelin ettiz
Şanıza layık mıdır?
Deryadan gemi geldi
Gönlümün gamı geldi
Ağla gözlerim ağla
Ayrılık demi geldi
Gelin babasından ayrılırken şunları söyler:
Gel benim hacı babam
Başımın tacı babam
Geldiler, götirirler
Sen bene acı babam
Anasına sarılarak şu manileri söyler:
Ağaç yapraksız olmaz
Ana yavrusuz olmaz
Sen beni verdin ana
Yalınız ana olmaz
Pungar suyun ne tatlı
Üstüne vurdum atlı
Ben anamdan ayrıldım
Dağlar bile firgatlı
Havalar doldu bugün
Doldu boşandı bugün
Gel ana görüşelim
Ayrılık oldu bugün
Yük üstünde yumurta
Ana beni unutma
Unutacak olursan
Gözyaşını kurutma
Kardeşleri ile sarılıp görüşen gelin şunları söyler:
Başım ağırır başım
Yastığa damlar yaşım
Yolcu oldum gidirem
Hani benim kardeşim?
Kardeş kardeş, has kardeş
Başında dal fes kardeş
Eller gelmiş götürür
Kapıları bas kardeş
Gelinin bu teklifini dört gözle bekleyen kardeşi, kapıya dayanarak dünürcü başından bahşiş almadıkça gelini dışarıya çıkartmaz.
En son kız kardeşleriyle görüşen gelin şunları söyler:
Karşıdan gel bir görim
Elin uzat gül verim
Buna ayrılık derler
Daha nerede görim?
Entarin asma baci
Şu boyun yosma baci
Aramız uzak düştü
Selamın kesme bari
Ocağa attım sacı
Ayrılık od'dan acı
Ara verin komşular
Sarılak iki bacı
Gel bacım gel, ağlıyah
Kardan kemer bağlıyah
Evvelden çift gezerdik
Şimdi nasıl ayrılah?
Gibi manilerle de, kız kardeşlerini büyük bir hüzne sokar. Sağdıçlarda şu maniyi söyleyince:
Altın yüzük kaşını
Kim bağlasın başını?
Ayrılık zamanıdır
Sil gözünün yaşını
Kardeşi gelinin üç defa belini, kız kardeşi de başının bağlar. Çeyiz kapıya çıkarılırken sandığın üzerine oturan küçük kardeş, toy başından bahşiş payını alır.
Komşu ve akrabaların, çeyiz yazılırken geline hediye olarak getirdikleri eşyalara "saçı" denilir. İki tarafın çeyizini yazan birisine çorap, çamaşır, mendil vs. gibi hediyeler verilir. Gelin evden çıkarılırken, baş dünürcü tarafından gelinin kardeşlerine bahşiş verilir. Ağlaşmalar ve silah atışlarıyla gelin ata veya arabaya bindirilir. Gelinin erkek kardeşlerinden biri at başı çeker veya arabada gelinin yanında bulunur. Gelini götüren dünürcülerin düğün evine varıncaya kadar, gençler veya çocuklar tarafından birçok engellemeler ve ip çekmelerle karşılaşan düğün heyeti, bu badireleri bahşiş vererek aşarlar.
"Geliyoruz" diye birisiyle güveyiye haber vermek üzere, müjde yastığı, ayna, iç çamaşırı ve Kur'an-ı Kerim götürülür. Güveyinin haberi getirene bahşiş vermesi adettir. Gelin kapıya gelince, sağdıçlar kendi evlerinde bulunan güveyiyi zifaf odasının damına çıkarırlar. Gelinin başına sağdıçlar çerez serperler, güveyi de daha önce hazırlanan elmayı atar. Silah atılır, davul zurna eşliğinde, oynak havalarla gelin binekten indirilir. Kapı önüne sandalye, üzerine sini ve tahta kaşık konulur. Gelin tahta kaşığa basıp kırar, kapının üst eşiğine de, evlilikleri tatlı geçsin diye bal sürülür. Gelin eve girince, tandırın başında üç defa sağdan sola doğru dolaştırılarak, ellerinin kınası yıkanır ve evine bağlı olur inancıyla tandur külvesine dökülür. Mümkün olursa gelin bir ara güveyiye gösterilir. Kadınlar ve erkekler ayrı yerlerde yemeklerini yerler. Akşama kadar oyunlar oynanır. Bayanlar, en şık gerilik denen elbiselerini giyerek giderler. Bu düğünler vesilesiyle kız beğenilir. Kızlar çeşitli türküler söyleyerek oyunlar oynarlar. Gelin de oyuna çıkarılmaya çalışılır. Gelin oynamaya çıkınca oyun alanına buğday serper.
Sağdıç odasında düğün gününü geçiren güveyi, yatsı namazına camiye götürülür, namazı müteakip imamla zifaf odası kapısına gelinir. Dua edilerek amin denilir. Güveyi arkadaşları tarafından sırtına vurularak zifaf odasına gönderilir.
- Oğlan yengesi, sonradan geline verilmek üzere, kız evinden bir şeyler çalar.
- Dünürcülere veya atlarına ait eşyalar çalınarak, bahşiş alınmadıkça sahiplerine iade edilmez.
- Gelin, düğünü müteakip kendisini hediye ile görmemiş olan akrabalarından yaşmakla kaçarak, gelinlik eder.
- Kocaya giden ve mutlu olamamış bir gelin; "Kız idim sultan idim, nişanlandım vezir oldum, gelin oldum, rezil oldum...! Diye kendi kendine dert yanar.
- Farkında olamayarak, çorabın biri ters, biri doğru giyilirse, yakında kız beğenmeye gidileceğine inanılır.
- Düğünde, kız evinden tuz veya maya çalınırsa, bereket oğlan evine geçer.
- Gelinin bahtı, düğün kafilesinin önünde bir ayna taşınırsa açık olur.
Oğlan evinden, düğünün yapılacağı günü kararlaştırmak üzere kız evine gidilir. Kararlaştırılan gün için düğün hazırlıkları yapılır. Tanıdıklar ayrı ayrı düğüne davet edilir. Düğüne iştirak edecekler, oğlan evine "yegi" gönderirler.
Perşembe günü akşam, çağrılan kadınlar, kız evinde kına gecesini kutlamak için toplanırlar. Kına gecesinde, içinde mumlar yanmakta molan siniler başlarında olduğu halde, gelini kadınların arasına getirirler. Sıra ile büyüklerin ellerini öpen gelin, duvara yaslanır, bu duruna "gelin süzilir" derler. İçinde mumlar yanan sinileri başlarına alan sağdıçlar, oyun alanında türkü söyleyerek oynarlar, seyredenler ise bunlara bahşiş verirler.
Oğlan yengesine, "gına taşlandı ezilmir!" denilerek bahşiş almak, altına yumurta koymak, iğne batırmak ve oyuna kaldırmak gibi cezalar verilir.
Çerez ve kına ortaya getirilerek, herkese dağıtılır, sağdıçlar geline kına yakarken:
Sandık üstünde valasi
Kağıt içinde gınası
Bu gız gelin olmiş, gidir
Hani ya bunun gınası?
Gazan galay dutmiyor
Ne talihsiz gızmışsın
Eline gına dutmiyor
Diye acıklı
Maniler söylerken, gelinin yakın akrabaları ayrılırken gözyaşlarıyla uğurlanır. Güveyinin de, köy gençleri tarafından davul zurna eşliğinde halay çekerek, bir parmağına kına yakılır.
Yenge, sağdıçlar ve kızın arkadaşları geceyi gelinle beraber geçirirler. Sabahleyin, oğlan tarafından kurnaz birisi "tilki" adıyla kız evine, dünürcülerin gelmekte olduklarını haber vermek üzere gönderilir. Kızın kapısı önünde "ben tilkiyim" diyerek içeriye giren bu delikanlının, tavuk çalıp götürmesi de adettir. Köyün delikanlılarının tilkiyi yakalayarak ağaçtan asmaları, boynuna kemik takıp altından tütsü vermeleri, Uzundere'de çok eski bir adettir. Dünürcüler, at ve arabalara binerek gelini getirmeye giderler. Yollarda kurulacak manialara ve ip çekenlere bahşiş dağıtmak üzere birisini, toy başı seçerler. Eğer tilki köyün delikanlıları tarafından yakalanmış ise Toy Başı vereceği bahşişle kurtarabilir. Dünürcüler kız evine inince kahve veya şerbet ikram edilir.
O gün bu gün olaydı
Zülfüm düzüm olaydı
Bekar gezdiğim günler
Biri bu gün olaydı
Çay aşağı çeperler
Yıkılan yaparlar
İçerden alev verdiz
Dışarıdan su seperler
Mendilimde karam var
Yüreğimde yaram var
Ne ben öldüm kurtuldum
Ne bu derde çarem var
Kaz gelir kayırırlar
Kanadın ayırırlar
Kışı bile kışladık
Baharın ayırırlar
Bir ay doğdu harmandan
Aştı gitti Narman'dan
Bu nasıl ayrılıktı?
Kesti, ferden fermandan
Karşıdan geçti gitti
El attım saçı geçti
Ben ayrılık bilmezdim.
AYRILIK GÖÇÜ GEÇTİ
Şu gelen kayık mıdır?
Sallanan yayık mıdır?
Gönülsüz gelin ettiz
Şanıza layık mıdır?
Deryadan gemi geldi
Gönlümün gamı geldi
Ağla gözlerim ağla
Ayrılık demi geldi
Gelin babasından ayrılırken şunları söyler:
Gel benim hacı babam
Başımın tacı babam
Geldiler, götirirler
Sen bene acı babam
Anasına sarılarak şu manileri söyler:
Ağaç yapraksız olmaz
Ana yavrusuz olmaz
Sen beni verdin ana
Yalınız ana olmaz
Pungar suyun ne tatlı
Üstüne vurdum atlı
Ben anamdan ayrıldım
Dağlar bile firgatlı
Havalar doldu bugün
Doldu boşandı bugün
Gel ana görüşelim
Ayrılık oldu bugün
Yük üstünde yumurta
Ana beni unutma
Unutacak olursan
Gözyaşını kurutma
Kardeşleri ile sarılıp görüşen gelin şunları söyler:
Başım ağırır başım
Yastığa damlar yaşım
Yolcu oldum gidirem
Hani benim kardeşim?
Kardeş kardeş, has kardeş
Başında dal fes kardeş
Eller gelmiş götürür
Kapıları bas kardeş
Gelinin bu teklifini dört gözle bekleyen kardeşi, kapıya dayanarak dünürcü başından bahşiş almadıkça gelini dışarıya çıkartmaz.
En son kız kardeşleriyle görüşen gelin şunları söyler:
Karşıdan gel bir görim
Elin uzat gül verim
Buna ayrılık derler
Daha nerede görim?
Entarin asma baci
Şu boyun yosma baci
Aramız uzak düştü
Selamın kesme bari
Ocağa attım sacı
Ayrılık od'dan acı
Ara verin komşular
Sarılak iki bacı
Gel bacım gel, ağlıyah
Kardan kemer bağlıyah
Evvelden çift gezerdik
Şimdi nasıl ayrılah?
Gibi manilerle de, kız kardeşlerini büyük bir hüzne sokar. Sağdıçlarda şu maniyi söyleyince:
Altın yüzük kaşını
Kim bağlasın başını?
Ayrılık zamanıdır
Sil gözünün yaşını
Kardeşi gelinin üç defa belini, kız kardeşi de başının bağlar. Çeyiz kapıya çıkarılırken sandığın üzerine oturan küçük kardeş, toy başından bahşiş payını alır.
Komşu ve akrabaların, çeyiz yazılırken geline hediye olarak getirdikleri eşyalara "saçı" denilir. İki tarafın çeyizini yazan birisine çorap, çamaşır, mendil vs. gibi hediyeler verilir. Gelin evden çıkarılırken, baş dünürcü tarafından gelinin kardeşlerine bahşiş verilir. Ağlaşmalar ve silah atışlarıyla gelin ata veya arabaya bindirilir. Gelinin erkek kardeşlerinden biri at başı çeker veya arabada gelinin yanında bulunur. Gelini götüren dünürcülerin düğün evine varıncaya kadar, gençler veya çocuklar tarafından birçok engellemeler ve ip çekmelerle karşılaşan düğün heyeti, bu badireleri bahşiş vererek aşarlar.
"Geliyoruz" diye birisiyle güveyiye haber vermek üzere, müjde yastığı, ayna, iç çamaşırı ve Kur'an-ı Kerim götürülür. Güveyinin haberi getirene bahşiş vermesi adettir. Gelin kapıya gelince, sağdıçlar kendi evlerinde bulunan güveyiyi zifaf odasının damına çıkarırlar. Gelinin başına sağdıçlar çerez serperler, güveyi de daha önce hazırlanan elmayı atar. Silah atılır, davul zurna eşliğinde, oynak havalarla gelin binekten indirilir. Kapı önüne sandalye, üzerine sini ve tahta kaşık konulur. Gelin tahta kaşığa basıp kırar, kapının üst eşiğine de, evlilikleri tatlı geçsin diye bal sürülür. Gelin eve girince, tandırın başında üç defa sağdan sola doğru dolaştırılarak, ellerinin kınası yıkanır ve evine bağlı olur inancıyla tandur külvesine dökülür. Mümkün olursa gelin bir ara güveyiye gösterilir. Kadınlar ve erkekler ayrı yerlerde yemeklerini yerler. Akşama kadar oyunlar oynanır. Bayanlar, en şık gerilik denen elbiselerini giyerek giderler. Bu düğünler vesilesiyle kız beğenilir. Kızlar çeşitli türküler söyleyerek oyunlar oynarlar. Gelin de oyuna çıkarılmaya çalışılır. Gelin oynamaya çıkınca oyun alanına buğday serper.
Sağdıç odasında düğün gününü geçiren güveyi, yatsı namazına camiye götürülür, namazı müteakip imamla zifaf odası kapısına gelinir. Dua edilerek amin denilir. Güveyi arkadaşları tarafından sırtına vurularak zifaf odasına gönderilir.
- Oğlan yengesi, sonradan geline verilmek üzere, kız evinden bir şeyler çalar.
- Dünürcülere veya atlarına ait eşyalar çalınarak, bahşiş alınmadıkça sahiplerine iade edilmez.
- Gelin, düğünü müteakip kendisini hediye ile görmemiş olan akrabalarından yaşmakla kaçarak, gelinlik eder.
- Kocaya giden ve mutlu olamamış bir gelin; "Kız idim sultan idim, nişanlandım vezir oldum, gelin oldum, rezil oldum...! Diye kendi kendine dert yanar.
- Farkında olamayarak, çorabın biri ters, biri doğru giyilirse, yakında kız beğenmeye gidileceğine inanılır.
- Düğünde, kız evinden tuz veya maya çalınırsa, bereket oğlan evine geçer.
- Gelinin bahtı, düğün kafilesinin önünde bir ayna taşınırsa açık olur.
